Przez wiele lat w sklepikach przy muzeach, galeriach i obiektach turystycznych można było kupić jako pamiątki metalowe znaczki, pocztówki, naklejki czy magnesy na lodówkę. W kwietniu 2015 r. w wielu miejscach pojawiła jeszcze jedna rzecz – pamiątkowy banknot wzorowany na euro, czyli tzw. eurosouvenir. Ma on zerową wartość i dlatego nazywany jest też eurozerem.
Na pomysł jego edycji wpadł Francuz Richard Faille. Coraz większa dostępność materiałów i środków pozwalających na relatywnie tanie przygotowanie, druk i dystrybucję pamiątkowego przedmiotu, zawierającego w sobie elementy prawdziwego banknotu, ułatwiła zadanie.
Na pierwszym banknocie eurozera widniała bazylika Notre-Dame-De-La-Garde w Marysylii. Od tamtej pory eurozera są wydawane nie tylko we Francji i państwach, w których obowiązuje euro, ale praktycznie w całej Europie i na świecie. W większości przypadków wystarczy mieć 2 lub 3 euro, które po wrzuceniu do automatu umożliwiają natychmiastowy wydruk banknotu z określonym motywem.
Wspólne dla nich są odwrotna strona i ogólne elementy, ozdobniki graficzne. Strona przednia zawsze jest specyficzna, dostosowana do potrzeb emitenta. W 2017 r. kilkanaście banknotów zostało wydanych w wersji polimerowej (np. z widokiem Wielkiego Rynku w Brukseli).
Od początku emisji zmieniały się elementy graficzne, po których można odróżnić poszczególne edycje. Najnowsza weszła do obiegu w 2020 r. razem z wersją „Anniversary 2020”, upamiętniającą 5. rocznicę wprowadzenia eurozera do obiegu. Wyróżnia się ona specjalnym napisem i gwiazdkami widocznymi w świetle ultrafioletowym. W 2020 r. część emisji (np. 1000 egzemplarzy z 5000) to były właśnie banknoty „Anniversary”.
Z strefy Europy Zachodniej eurozera rozszerzyły się na Europę Środkową, w tym Słowację i Polskę. Wyłączne prawo do emisji tych banknotów na Słowacji, Węgrzech, w Czechach, Polsce i Rumunii zdobyła (także za pomocą pośredników) firma z siedzibą w Bańskiej Bystrzycy. Zmieniła ona zasady dystrybucji z powodu małej liczby automatów.
W tej chwili na Słowacji są takie dwa stałe, znajdujące się w Centrum Informacji Turystycznej w Bańskiej Bystrzycy i tamtejszym Muzeum Słowackiego Powstania Narodowego. W przypadku emisji w innych miejscach banknoty są sprzedawane z automatu przenośnego lub już wydrukowane – prosto z kasy. Taki sposób sprzedaży bardzo szybko spowodował, iż miły turystyczny zwyczaj przekształcił się w regularne kolekcjonerskie hobby, któremu towarzyszy handel wtórny.
Sprzyjają temu rozdzielenie banknotów na te z niskimi nominałami (do 100, 500 czy 1000 w zależności od wersji), banknoty „rocznikowe” (numery od 1900 do 2020) i ograniczenie ich sprzedaży na osobę. Przy takiej dystrybucji ograniczenie dotyczyło także banknotów „Anniversary 2020”. Przy czym pozostałe numery są sprzedawane bez limitu ilościowego.
Często przygotowane są również specjalne foldery, zawierające eurozera ze specjalnymi numerami. Kolejki po tak sprzedawane banknoty tworzą się nawet na kilka dni przed rozpoczęciem sprzedaży. Podobne zasady dystrybucji, bez stałych automatów dotyczą także Czech i Polski.
Z tego powodu w wielu miejscach, gdzie wydano eurosouvenir, bardzo trudno jest kupić banknot po dacie emisji. Po prostu są wyprzedane. Dodatkowo w 2020 r. z powodu pandemii niektóre emisje były sprzedawane wyłącznie online, co nie zwiększa ich dostępności.
Pierwsze słowackie eurozero ukazało się w 2018 r. i zostało wyemitowane przez wspomniane już Muzeum SNP. Był to tzw. banknot z czołgiem. Przy cenie sprzedaży 2 euro na rynku wtórnym osiąga wartość 180-220 euro. Do tej pory, łącznie z wznowieniami i wersjami „Anniversary”, na Słowacji ukazało się 147 eurozer, a sprzedaż 14 została wstrzymana ze względu na pandemię.
Spośród czeskich banknotów (wyemitowano 20) najcenniejsze są te, upamiętniające 80. urodziny Karela Gotta, wydane w lipcu 2019 r. Osiągają one cenę nawet powyżej 300 euro. Pierwszy polski eurosouvenir, w nakładzie 5000 egzemplarzy, ujrzał światło dzienne w listopadzie 2019 r. Przedstawia on warszawski plac Zamkowy z kolumną Zygmunta i Zamkiem Królewskim. Do tej pory wydano 15 polskich eurozer, o których więcej w artykule w marcu.
Przegląd wszystkich wydanych i planowanych eurozer można znaleźć na stronie: http://www.euro-souvenirscheine.de/
Jacek Gajewski
