post-title Tramwaj na linii Bratysława – Wiedeń

Tramwaj na linii Bratysława – Wiedeń

Tramwaj na linii Bratysława – Wiedeń

 MKNĄ PO SZYNACH 

Któż z nas nie słyszał o tramwaju łączącym Bratysławę i Wiedeń?  A jak do tego doszło, że te dwa miasta zostały połączone tym środkiem lokomocji? Legendarny tramwaj wiedeński, czyli elektryczna kolejka kursowała między centrami Wiednia i Bratysławy w latach 1914-1935. Między innymi o tym mogli dowiedzieć się od Petra Martinki z Klubu Przyjaciół Komunikacji Miejskiej i Regionalnej oraz Arka Kuglera, polskiego przewodnika po Bratysławie, uczestnicy wycieczki po Petržalce, którą w kwietniu zorganizował Klub Polski.

Ponieważ temat cieszył się olbrzymim zainteresowaniem, postanowiliśmy na łamach „Monitora“ przedstawić serię artykułów mu poświęconych pod hasłem „Mkną po szynach…“, a nawet pójść dalej – zajrzeć do Polski, by przekonać się, czy podobne projekty były realizowane i tam. Oto pierwsza część naszej nowej serii.

W roku 1910 Preszpork (jak do roku 1919 nazywała się Bratysława) miał 78 000 mieszkańców i był drugim po Budapeszcie miastem przemysłowym Królestwa Węgier. W strukturze narodowościowej obywateli przeważali Niemcy, za nimi Węgrzy; niewielką liczbę stanowili Słowacy.

Już w roku 1898 wiedeński inżynier Józef Tauber zaproponował połączenie miejskich sieci tramwajowych Wiednia i Preszporku szynową trakcją, a idea ta nawiązywała do istniejących wówczas w Stanach Zjednoczonych sieci międzymiastowych tramwajów, zwanych Interurban. Zgodnie z projektem trasa kolejki biegła od wiedeńskiej Hali Targowej na prawej stronie Dunaju przez gminy Schwechat, Petronell, Hainburg, Petržalkę do centrum Preszporka.

Schemat linii tramwaju wiedeńskiego wg projektu inż. Józefa Taubera. Niebieskim kolorem zaznaczono miejskie odcinki, kolorem czerwonym odcinek międzymiastowy.

Schemat węgierskiego, od 1919 roku czechosłowackiego odcinka linii tramwaju wiedeńskiego. Rys. Peter Martinko

Oczywiście projekt ten wywołał wielką falę sprzeciwu – państwowa kolej oraz handlarze obawiali się konkurencji. Na szczęście pomysł miał pełne poparcie kręgów wojskowych ówczesnych Austro-Węgier. W lutym 1914 roku, po długich latach sporów międzymiastowa kolejka została oddana do użytku.

Oprócz bezspornej zalety dla podróżujących przyniosła też wyjątkowe rozwiązania techniczne. Cała, długa na ok. 70 km sieć miała standardowy rozstaw szyn 1 435 mm, lecz z powodu zapewnienia najkrótszego czasu przejazdu między oboma miastami była podzielona na trzy samodzielne odcinki.

Na obu końcach mieściły się zatem miejskie odcinki tramwajowej sieci w Wiedniu i Preszporku. Międzymiastowy odcinek, który na swoich końcach był połączony z tramwajowymi sieciami, miał charakter sieci kolejowej. Z tego powodu składy kolejki musiały mieć podczas swojej drogi dwukrotnie zmieniane lokomotywy, do których to zmian dochodziło na stacjach Gross Schwechat oraz Kopczany.

Końcowa stacja tramwaju wiedeńskiego w centrum Preszporka. Na prawo dalekobieżny skład Preszpork – Wiedeń, na lewo wagon tramwaju miejskiego odcinka linii. Obraz: Hans Peter Pawlik

Ponadto odcinki miejskie oraz międzymiejskie posiadały inne układy zasilania, dlatego każdy z nich wymagał użycia innej lokomotywy. Eleganckie czteroosiowe wagony, kursujące między oboma miastami (które zaprojektował znany przedstawiciel wiedeńskiej secesji Otto Wagner), oraz lokomotywy, pracujące na miejskich odcinkach, były konstruowane jako kompromis między komunikacją tramwajową a kolejową.

Dalekobieżne składy w centrach obu miast zachowywały się jak tramwaj, na międzymiastowym odcinku zaś jak normalny pociąg. Stąd ten rodzaj transportu możemy śmiało uznać za prekursora dzisiejszego systemu nazywanego pociągo-tramwajem lub tram-train.

Dalekobieżny skład Wiedeń – Preszpork na stacji końcowej w Preszporku.

Ciekawostką omawianej linii były oba miejskie odcinki. Każde miasto użytkowało na swoim terenie miejską komunikację, która wykorzystywała klasyczne wagony tramwajowe. Oznacza to, że w Preszporku i Wiedniu można było zobaczyć dwa rodzaje składów: dalekobieżne (lokomotywa i wagon) oraz miejskie, które tworzyły klasyczne wozy tramwajowe.

Dalekobieżny skład do Wiednia na dzisiejszym placu Šafárika (Šafárikovo námestie).

Dzisiejsza Bratysława była tu pod jednym względem wyjątkowa. Bratysławskie tramwaje do dzisiaj korzystają z sieci o wąskim rozstawie szyn (1 000 mm). Składy wiedeńskiego tramwaju posiadały normalny rozstaw (1 435 mm). W czasie istnienia tejże sieci w Bratysławie używane były tramwaje z oboma rozstawami, co dzisiaj jest już mało znanym faktem.  Na wspólnie używanych odcinkach w centrum miasta sieć tramwajowa była trójszynowa.

Peter Martinko Arkadiusz Kugler
Fot. ze zbiorów Petera Martinki

MP 7-8/2018