Ignacy Jan Paderewski łączył w sobie cechy XIX-wiecznego romantyka z aktywnym self-made manemz XX wieku. Nieustannie podróżował po świecie w poszukiwaniu sławy, pieniędzy, uznania i silnych sojuszników, aby wykorzystać to wszystko do tego, na czym mu najbardziej zależało – polskiej niepodległości, muzyce i filantropii.
Był nie tylko wybitnym muzykiem i kompozytorem, ale także postacią, której Polska zawdzięcza odzyskanie niepodległości w 1918 r., premierem i minister spraw zagranicznych RP w 1919 r. To dzięki niemu prezydent USA Thomas Woodrow Wilson zainteresował się losem Polski i w swoim słynnym przemówieniu mówił o prawie Polski do niepodległego państwa z dostępem do morza.
Roman Dmowski był jednym z ojców polskiej niepodległości. Ten polityk i dyplomat zasłynął godzinnym przemówieniem podczas konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dlaczego tak długo mówił? Otóż swoje przemówienie wygłaszał równocześnie w dwu językach – mówił po francusku, a następnie sam tłumaczył swoje słowa na angielski!
Piłeczki tenisowe latały dookoła głowy Jadwigi Jędrzejowskiej, znanej polskiej tenisistki, od kiedy skończyła 8 lat. Najpierw zarabiała, podając graczom piłki, potem ojciec wystrugał dla niej z drewna rakietę, którą kochała bardziej od lalek.
Dzięki bojkotowi towarzyskiemu w klubie tenisowym grała wyłącznie z mężczyznami. W roku 1937 dostała się do finału turnieju wimbledońskiego. Jędrzejowska zyskała 65 tytułów mistrzyni Polski. Obcokrajowcy nie potrafili wymówić jej nazwiska, dlatego nazywali ją „Jed”. „Nie było wtedy jetów, samolotów odrzutowych, ale była Jed – mocna dziewczyna, która strzelała piłkami z szybkością odrzutowca” – wspominał komentator sportowy Bohdan Tomaszewski.
Ferdynand Antoni Ossendowski był najbardziej znanym polskim pisarzem i podróżnikiem międzywojnia. Dzieła polskiego Karola Maya zostały w tym czasie wydane w ponad 80 milionach egzemplarzy. Ossendowski studiował nauki matematyczno-przyrodnicze w Petersburgu. Na Sorbonie studiował fizykę i chemię, tam też poznał Marię Skłodowską-Curie.
W czasach komunizmu został skazany na zapomnienie z powodu wydanej w 1930 r. krytycznej biografii Lenina. Był drugim, po Sienkiewiczu, najczęściej tłumaczonym polskim autorem, obecnym również na półkach słowackich czytelników.
Do czego przydaje się gumiak na lodzie? Do niczego, tak jak marchew. Na Słowacji niesprawiedliwemu sędziemu życzy się poprawy wzroku: Rozhodcovi mrkvu!, zaś Polacy takiego arbitra określają mianem sędzia kalosz. Określenie to ma polsko-czechosłowackie korzenie.
Kto dziś jeszcze pamięta, że jedne z pierwszych mistrzostw świata (jednocześnie i Europy) w hokeju na lodzie odbywały się w 1931 r. w Krynicy? W trakcie rozgrywanego tam meczu Czechosłowacja – Polska belgijski sędzia przez pomyłkę usunął z boiska polskiego zawodnika zamiasta najlepszego europejskiego gracza tych czasów Pepę Malečka.
Wówczas to jeden z wściekłych kibiców rzucił na lód kalosz. Po dłuższej chwili usunął go z lodu właśnie Malečka, ale belgijski sędzia już na zawsze pozostał w pamięci polskich fanów.
Prawa wyborcze kobiet. Polki zdobyły aktywne i bierne prawa wyborcze jeszcze przed pierwszymi wyborami w niepodległej Polsce! Stało się tak w 1918 r. na mocy decyzji Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego i premiera Jędrzeja Moraczewskiego bez konsultacji z ruchami politycznymi. Ten rewolucyjny krok miał docenić ważną rolę kobiet w okresie rozbiorów Polski i podczas I wojny światowej.
Koniec I wojny światowej i odzyskanie przez Polskę dostępu do morza oznaczało nowy początek w historii Gdyni, która w bardzo krótkim czasie z małej wioski rybackiej rozwinęła się w nowoczesne miasto, będące chlubą Polski międzywojennej. W 1930 roku uruchomiono pierwszą regularną linię pasażerską Gdynia – Nowy Jork, a cztery lata później, Gdynia stała się największym portem na Bałtyku (pod względem wielkości przeładunków), a jednocześnie najnowocześniejszym portem w Europie.
Pola Negri podbiła Hollywood i serce Charliego Chaplina. Była królową niemego kina. Rozwój jej kariery zatrzymał rozwój kinematografii: po wprowadzeniu dźwięku jej obcy akcent zniechęcał reżyserów do obsadzania jej w filmach. Ale polsko-słowacka aktorka, nazywającą się naprawdę Barbara Apolonia Chałupiec (Chalupcová), nadal fascynuje fanów kina.
Antonina Leśniewska była farmaceutką, aktywistką i pedagogiem. Założyła pierwszą żeńską aptekę i szkołę aptekarską w Petersburgu. Ponieważ nikt nie chciał pracować w aptece prowadzonej przez kobietę, zatrudniała wyłącznie kobiety. W jej centrum edukacyjnym przy aptece młode kobiety zyskiwały nie tylko praktyczne umiejętności, ale także wiedzę z zakresu botaniki i zoologii, chemii i farmakologii, higieny i praw podstawowych.
W 1917 r. Leśniewskaprzyjechała do Warszawy, gdzie wznowiła działalność towarzystwa Doraźna Pomoc Kobiety Polskiej. W 1930 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski „Polonia Restituta”, a dwa lata później jako pierwsza kobieta otrzymała licencję na prowadzenie nowej apteki. Leśniewska jest patronką otwartego 1985 r. Muzeum Apteki Warszawskiej.
Bronisław Czech był najwszechstronniejszym polskim narciarzem międzywojnia, trzykrotnym uczestnikiem zimowych igrzysk olimpijskich, taternikiem, ratownikiem górskim i instruktorem narciarskim.W 1940 r. został aresztowany i przewieziony pierwszym transportem do Oświęcimia, gdzie brał udział w ruchu oporu Witolda Pileckiego. Zmarł z wyczerpania w obozowym szpitalu w 1944 roku.
Przystojny, opalony i doskonale ubrany Bronisław Czech był nazywany „narciarskim elegantem”. Miał też żyłkę artystyczną: grał na akordeonie i skrzypcach, malował na szkle i rzeźbił w drewnie. W Zakopanem był znany ze swoich akrobacji sportowych – na nartach potrafił nawet zatańczyć walca. Był także pionierem narciarstwa ekstremalnego.
Moda lat 20. XX w. Rodziła się w wyjątkowych warunkach rewolucji politycznej, społecznej i gospodarczej. Klejnoty, ozdoby i drogie suknie zniknęły z szaf i ulic. Gentelmani i eleganckie damy II RP inspirowali się francuskimi żurnalami i wybierali prostotę, wygodę, skromność i funkcjonalność. Ze stoków narciarskich w Zakopanem, Wiśle i Galicji zniknęły spódnice, zaś królowały golfy, szorty, wełniane skarpety i eleganckie kapelusze.
Co zrobić, by czterdziestolatka mogła zagrać nastolatkę? Antoine de Paris stwierdził w 1909 r., że należy jej obciąć włosy. Słynny fryzjer i projektant perfum, kapeluszy i peruk współtworzył wraz z Coco Chanel, Heleną Rubinstein i Eugènem Schuellerem (twórcą L’Oréala) rewolucję modową nowoczesnej kobiety. Nie dajcie się zwieść jego imieniu – ten Picasso czy też Salvador Dali fryzjerstwa pochodził z Sieradza i wcześniej nazywał się Antoni Cierplikowski.
Choć Polski raczej nie nazwiemy krajem górzystym, to na brak kopców nie narzekają polskie miasta. Są to jednak budowle architektoniczne, powstałe na pamiątkę ważnych wydarzeń historycznych. W samym Krakowie jest ich kilka, np. Kopiec Kraka, Kopiec Kościuszki, a także Kopiec Piłsudskiego, znany też jako Kopiec Niepodległości im. Józefa Piłsudskiego. Wiecie, że to największy sztuczny kopiec w Polsce? Jego budowa, do której włączyło się całe polskie społeczeństwo, rozpoczęła się 6 sierpnia 1934 r. i trwała 3 lata.
Więcej ciekawostek na: 100rokov.pl
Zebrała: Magdalena Suwara
